Uitvoering: Bram Vreven en Anne Wellmer
/ Locatie > Het Hemels Gewelf van James Turrell > Machiel Vrijenhoeklaan 175 Kijkduin / map
|
SFERICS zijn natuurlijke radiogolven en atmosferische storingen in de ionosfeer. De installatie SFERICS in Kijkduin omvatte 6 luister stations op verschillende plekken rondom het Hemels Gewelf met ieder 2 grote spiraalantenna's (Long Loop Antennas) waarmee deze electromagnetische signalen live werden ontvangen, vervolgens 1:1 werden vertaald naar het akustische domein en via versterkers en koptelefoons direct werden weergegeven aan het luisterende publiek.
Waar de concertante werken van Lucier met grote regelmaat wereldwijd worden gespeeld, zijn het met name zijn grote – bij gebrek aan een beter woord – ‘atmosferische’ werken die zelden tot nooit klinken. En al zeker niet in een natuurlijke setting (buitenlocatie). Dit soort werken ontstaat vaak ook ter plekke, waarbij de aard en betekenis van de fysieke omgeving een doorslaggevende rol spelen bij de realisatie van wat Lucier met een stuk wil bereiken. Vanwege het ideale karakter van het Hemels Gewelf heeft Lucier besloten om speciaal voor deze locatie een nieuwe versie van Sferics te maken, die op zaterdag 29 mei 2010, ’s avonds, kort nadat de schemering is ingetreden, in premiere gaat.
Waar Turrell het mogelijk maakt om dat wat de natuur in wezen is, visueel waar te nemen en -gesensibiliseerd door de kenmerkende sfeer van het Hemelse Gewelf - te ondergaan, voegt Lucier daar binnenkort een belevenis aan toe, namelijk om, als luisteraar, die natuur ook als niet alleen als fascinerend- maar ook rustgevend auditief fenomeen te ervaren.
In de duinen van Den Haag waar het licht zo tastbaar aanwezig kan zijn, heeft Turrell een plek gemaakt om naar de lucht te kijken: ‘Het Hemels Gewelf' in Kijkduin. Op de Editie van een van de puinduinen is een kom aangelegd in de vorm van een ellips, 30 meter breed, 40 meter lang. De glooiingen aan de binnenkant van de krater zijn ingezaaid met gras en in het midden staat een monumentale bank van natuursteen waarop twee personen achterover kunnen liggen en kunnen zien hoe de hemel de vorm van een gewelf kan aannemen. Op een hoger gelegen duin staat eenzelfde bank waar zich een panorama ontvouwt over de zee, het strand en het vlakke land daarachter. In de richting van de horizon wordt het gewelf geleidelijk platter. Het Hemels Gewelf is onlangs door de organisatie die het beheert, Stroom Den Haag, volledig en voortreffelijk gerestaureerd.
The Celestial Vault by James Turrell | Het Hemels Gewelf van James Turrell
photo by Eelco Borremans. Testing three Long Loop antennas on the rim of James Turrell's Celestial Vault.
photos of the making of Sferics at the Celestial Vault by James Turrel in Kijkduin
Uitgevoerenden: Alvin Lucier, Nicolas Collins en Anne Wellmer
De luidsprekers die de percussie instrumenten bespelen zijn ontworpen en gerealiseerd door de volgende studenten van het Koninklijk Conservatorium en de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten Den Haag: Aurimas Bavarskis, Juan Cantizzani, Matteo Marangoni, Alberto Novello, Pablo Sanz, Michael Schunior o.l.v. Anne Wellmer.
 photo by Anne Wellmer : Alvin Lucier, Viola Rusche (kneeling), Hauke Harder (mic boom), Martin Zawadzki (camera)
|
Piano: Reinier van Houdt
I. Sunlight Diamond 2:37
II. Hammock 2:40
III. Barbecue Grill 4:54
IV. Lamp Shade 2:38
V. Two Floor Tiles 3:03
VI. Ferns 3:25
VII. Bread Knife 2:50
VIII. Chopsticks 2:52
Opera with Objects (1997) voor performers met echo-instrumenten, gecomponeerd voor Sam Ashley
Uitgevoerd door: Pepe Garcia van Slagwerk Den Haag
Opera with Objects maakt deel uit van een reeks werken van Lucier waarin hij de resonerende eigenschappen van alledaagse voorwerpen onderzoekt. De uitvoerenden kloppen op een voorwerp dat, wanneer het gekoppeld is aan een ander voorwerp, levendige veranderingen laat horen in zowel klankkleur als volume.
Performers: Alvin Lucier en Nicolas Collins
photo by Anne Wellmer Het luisteren – van de componist – naar zichzelf, terwijl hij naar zichzelf luistert, en de bewegingen (en geluiden) die hij al doende maakt, zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Interactief beïnvloeden ze elkaar. Het publiek hoort wat de componist hoort terwijl hij luistert naar zichzelf: de elektronische lokroep van de vogel én het geluid dat hij maakt terwijl hij naar zichzelf en de lokroep luistert.
Doordat van het één telkens - en telkens ook in versterkte mate (de microfoons, de interactiviteit) - het ander komt, slaat de door het gedrag van de componist in eerste instantie met aandacht en intimiteit geladen, transparante sfeer, plotseling om in een uitermate complexe en ook catastrofale, akoestische situatie.
*Dyne: noun Physics a unit of force that, acting on a mass of one gram, increases its velocity by one centimetre per second every second along the direction in which it acts / ORIGIN from Greek dunamis ‘force, power’
A Tribute to James Tenney (1986) voor voor contrabas en sinustoongeneratore
Contrabas: Chris Dahlgren
.jpg) |
Broken Line (2006) voor fluit, vibrafoon en piano
Uitvoerenden: Anne La Berge, fluit / Pepe Garcia, vibrafoon / Nora Mulder, piano
Tijdens de uitvoering van het werk brengt een fluitist een opwaartse en neerwaartse glijdende beweging ten gehore in frasen van vier, acht en twaalf seconden, die zich uitstrekt over intervallen van een halve toon, een grote secunde en een kleine terts. Elke frase wordt opgesplitst door twee seconden rust, die de fluitist de gelegenheid geven adem te halen. Wanneer de fluitist ademhaalt, spelen de vibrafonist en de pianist lange tonen tegen de opwaartse en neerwaartse bewegingen en produceren zo hoorbare zwevingen. Broken Line werd oorspronkelijk geschreven voor Erik Drescher en het Nexus Trio.
Alvin Lucier / zoals hij werd geciteerd in een interview wat oorspronkelijk werd gepubliceerd in musica-ukrainica.
Met vriendelijke toestemming van Anton Rovner.
Performer: Alvin Lucier
.jpg) |
Lucier: 'Ik moet mezelf er heel vaak gewoon toe dwingen om elke notie van muziek uit m'n hoofd te bannen, omdat ik anders geen vat krijg op de kern van het idee achter het stuk dat ik wil maken." ” In de lente van 1990 vroege Aki Takashashi me of ik een stuk voor haar wilde maken dat gebaseerd was op een lied van de Beatles. Ze had net voor Toshiba-EMI de complete pianomuziek van Satie opgenomen. Het succes van de opnames was voor Toshiba aanleiding om haar te vragen of ze niet een serie Beatles-tunes zou willen opnemen. Op voorwaarde dat ze zelf de componisten voor de arrangementen zou kunnen kiezen, ging ze akkoord. Toen ze met haar verzoek bij mij kwam, vroeg ik haar een Beatles-song te kiezen. Door de keuze niet zelf te maken hoopte ik te voorkomen dat ik bij voorbaat vastgepind zou worden op een persoonlijke herinnering of emotie.
Aki koos Strawberry Fields Forever. Gevraagd naar de reden van haar keuze, antwoordde ze dat de zin ‘Nothing is Real’, die in die song voorkomt, haar aan mijn werk deed denken.“ In Nothing is Real worden fragmenten van de melodie als clusters ten gehore gebracht. De fragmenten worden opgenomen en zodra het laatste fragment live is gespeeld, wordt de opname teruggespoeld en opnieuw ten gehore gebracht in een luidspreker die zich bevindt in een kleine theepot die op de klep van de vleugel staat en waarvan het deksel is gesloten. Tijdens het terugspelen wordt het deksel van de pot afgenomen en er weer op teruggezet, waardoor de resonantie van de klank in de pot telkens verandert. Tijdens deze play-back uitvoering wordt de pot zelf tot twee maal toe van de vleugel afgetild, waardoor de resonantie volledig wordt opgeheven en er een welhaast esoterische akoestiek ontstaat. De luisteraar die dit hoort en beleeft, waant zich na verloop van tijd in een toestand van halfslaap en krijgt het gevoel in de tijd te zijn ondergedompeld.
Vespers (1968) akoestische plaatsbepaling door het opvangen van geluidsecho's. Voor performers met sondols
Uitgevoerd door Pepe Garcia, Joey Marijs, Juan Martinez, Niels Meliefste van Slagwerk Den Haag
.jpg) |
"De inspiratie voor dit stuk kwam onder meer doordat ik toevallig een aantal proefexemplaren van een sondol in handen kreeg. Het apparaat, dat een snerpend klik-geluid uitzendt, was ontworpen als vervanger voor de wandelstok voor blinden, maar die bleken er geen belangstelling voor te hebben, met als gevolg dat het apparaat nooit in productie is genomen."
Robert Ashley: "Lucier's pioneering work can be seen as the precursor of many developments in today's music." (NL: Het baanbrekende werk van Lucier kan worden gezien als de voorloper van vele stromingen binnen de hedendaagse muziek.)
Nicolas Collins: "De artiesten in het stuk Vespers "brengen een hommage aan alle levende wezens die op donkere plaatsen leven en [...] zich hebben gespecialiseerd in de kunst van de echolocatie. Via speciaal uitgeruste elektronische circuits die scherpe klikgeluiden voortbrengen, gebruiken zij geluid om informatie aan de omgeving te onttrekken. Hun ritmes zijn niet gebaseerd op metrische patronen, maar op de veeleisende taak om de ruimte te meten en te verkennen. Lucier is dikwijls beschreven als een ‘componist van verschijnselen’, maar om dat te bereiken ontdoet hij zijn muziek van veel van zijn rijkdom. Zijn werk houdt zich vooral bezig met akoestische verschijnselen. Chambers" 2 daarentegen gaat net zoveel over ontdekking en transformatie als Vespers gaat over sociale verantwoordelijkheid en overleving. En net zoals "I am sitting in a room", gaat over het studieobject, de verteller."
De Sondol-replica's zijn in opdracht van Slagwerk Den Haag ontworpen en vervaardigd door Sukandar Kartadinata.
Met dank aan Nicolas Collins en Travis Weller.
video documentaire 1 :
Music with Roots in the Aether (1976) / door Robert Ashley
Eén van de belangrijkste series filmportretten van de jaren ‘70, vervaardigd door Robert Ashley in samenwerking met een aantal medecomponisten (onder wie David Behrman, Philip Glass, Gordon Mumma, Pauline Oliveros en Terry Riley) en bestaand uit een deel Landschap / Interview(één uur)en een deel live performance (één uur).
“ MUSIC WITH ROOTS IN THE AETHER is een muziektheaterstuk in kleurenvideo. Het betreft de uiteindelijke versie van een idee waar ik een aantal jaren over had nagedacht en aan had gewerkt: om in samenwerking met andere componisten wier muziek mij aanspreekt, een zeer omvangrijk stuk te maken. Het samenwerkingsverband van MUSIC WITH ROOTS IN THE AETHER komt, in ieder geval in de eerste plaats, tot uiting in het theatrale van de interviews, waarbij ik veel dank verschuldigd ben aan alle betrokken componisten voor hun vriendelijke toestemming om hen op deze manier te mogen portretteren.
Het stuk blijkt tevens een grootschalige documentatie te zijn van een belangrijke stijl die rond 1960 zijn intrede deed in de Amerikaanse concertmuziek. Deze componisten van de zogenaamde ‘post-serial’ / ‘post-Cage’-beweging hebben allen internationale faam verworven voor de originaliteit van hun werk en voor hun bijdrage aan dit tijdperk in muzikale compositie.
De stijl van de videopresentatie komt voort uit mijn behoefte een nieuwe weg in te slaan om muziek te laten zien terwijl deze wordt uitgevoerd.
Het idee achter de visuele stijl van MUSIC WITH ROOTS IN THE AETHER is eenvoudig: zo dichtbij mogelijk de actie van de artiesten aanschouwen zonder daarbij het bekeken materiaal op enigerlei wijze te ‘knippen’. Met andere woorden: geen subjectief standpunt uit te drukken binnen het tijdsdomein van het muziekstuk via willekeurige vervangingen van tijd en ruimte.
De visuele stijl om de opgevoerde muziek weer te geven werd het ‘theater’ (het podium) aangezien de interviews en de portretten van de componisten in die stijl moesten worden uitgevoerd."
Robert Ashley
Music with Roots in the Aether on ubuweb
A TRIBUTE TO JOHN CAGE (1973) / door Nam June Paik / videoportret van de componist John Cage
uitgegeven door Electronic Arts Intermix, NYC, USA 1973, opnieuw bewerkt in 1976
A TRIBUTE TO JOHN CAGE is Paiks hommage aan avant-gardecomponist John Cage. Cage was een belangrijke figuur in de moderne kunst en muziek en één van Paiks grootste inspiraties. De twee mannen waren bovendien goed bevriend en werkten veel samen. In dit veelzijdige portret creëert Paik een rijk geschakeerd geheel van Cages optredens, anekdotes en interviews met vrienden en collega's. Daarnaast laat Paik vele voorbeelden zien van gezamenlijk gecomponeerde muziek- en televisiewerken die representatief zijn voor Cages manier van werken en interesses. De methodologie en filosofie achter Cages radicale muzikale esthetiek — toeval, willekeur, de democratisering van geluiden — komen tot uiting wanneer hij invloedrijke stukken speelt als 4'33" (bestaand uit volledige stilte) op Harvard Square in Cambridge, Massachussetts, of de I Ching gooit om de locaties van zijn optredens te bepalen. Onder de collage van elementen die in dit werk zijn opgenomen bevinden zich o.a. Zen for TV en vroege optredens van Paik en Charlotte Moorman, waaronder de TV Bra en anekdotes van componist Alvin Lucier.
Gastheer: Russell Connor. Gast: Alvin Lucier. Artiesten: John Cage, Marianne Amacher, Richard Teitelbaum, Pulsa, Charlotte Moorman, David Behrman en David Tudor. Fragmenten uit het werk van Cathy Berberian, Jud Yalkut, Francis Lee, David Rosenboom, Jackie Cassen, Stan VanDerBeek en Alfons Schilling. Geproduceerd door New Television Workshop en het tv-lab van de Amerikaanse televisiezender WNET/Thirteen.
ZONDAG 30 MEI 2010, Kees van Baerenzaal, Koninklijk Conservatorium, Den Haag
I AM SITTING IN A ROOM (1969)
/ voor stem, microfoon, opnameapparatuur en luidspreker
uitgevoerd door Alvin Lucier, stem i.s.m. het Spatial Interaction Lab van de ArtScience Interfaculty. De leden van het lab zijn: Lucas Becker, Juan Cantizzani, Ivan Henriques, Silvia Janoskova, Daan Johan, Bonne Knibbe, Lars Kynde, Matteo Marangoni, Matthijs Munnik, Nenad Popov, Pablo Sanz, Joris Strijbos. Het lab staat o.l.v.: Edwin van der Heide
Uit de partituur: "Ik zit in een andere ruimte dan die waarin u zich bevindt. Ik neem het geluid van mijn spreekstem op en zal dat steeds opnieuw afspelen in deze ruimte totdat de resonantiefrequenties van de kamer zichzelf versterken en iedere gelijkenis met mijn stem verdwijnt, behalve misschien het ritme. Wat u dan hoort, zijn de natuurlijke resonantiefrequenties van de ruimte, gearticuleerd via spraak. Ik zie deze activiteit niet zozeer als de demonstratie van een natuurlijk feit, maar eerder als een manier om alle onregelmatigheden in mijn spreken glad te strijken."
Nicolos Collins: "Alvin Lucier was waarschijnlijk de eerste componist die begreep dat een architectonische ruimte meer kan zijn dan een ondersteunende setting voor muziekinstrumenten, en de ruimte zelf een instrument kan zijn. En hij was zeker de eerste die op basis van dit idee een substantiële hoeveelheid werk creëerde.
Na afloop van dit stuk, waarin de architectonische ruimte zo geweldig weerklinkt, zou je soms vergeten dat het een kalme menselijke stem was die al die oscillaties veroorzaakte. Zoals je zou kunnen kijken naar een film in slowmotion van een fluitspeler die een toon aanzet, ervaren we de geleidelijke opbouw van energie als het instrument begint te klinken, maar hier begint dat niet met een betekenisloze uitstoot van lucht, maar met woorden. Wat we horen zijn niet alleen ‘de natuurlijke resonantiefrequenties van de ruimte, gearticuleerd via spraak’, maar de intersectie van iemands stem en de onmiddellijke omgeving; de fluittonen die we horen zijn niet zomaar een paar resonanties, en ook niet alle mogelijke resonanties, maar precies die resonanties die de stem en de ruimte met elkaar gemeen hebben.
Het is geen verrassing dat Lucier koos voor spraak als het bronmateriaal voor dit stuk. In een interview met Douglas Simon zei hij ooit: ‘Mijn eerste ingeving was om verschillende muziekinstrumenten te gebruiken, die een grote verscheidenheid aan geluiden zouden maken, maar dat idee verwierp ik als te “componistisch”. In plaats daarvan koos ik voor spraak.’ l am sitting in a room bevestigt zijn gelijk op een manier die uitstijgt boven het mechanisme, de verschijnselen en de tekst van het stuk. Het stuk neemt de luisteraar mee in een proces dat, ongeacht de mate van begrijpelijkheid, overkomt als volstrekt natuurlijk, absoluut fascinerend, sterk persoonlijk en door en door muzikaal." (Nicolas Collins, 14 maart 1990)
Introduction by Nic Collins
uitvoerenden & medewerkenden
 |
Nicolas Collins, geboren en getogen in New York, studeerde compositie bij Alvin Lucier aan de Wesleyan Universiteit, werkte lange tijd met David Tudor en heeft met verschillende solisten en ensembles van over de hele wereld samengewerkt. In de jaren ’90 woonde hij vrijwel onafgebroken in Europa. Hij was artistiek directeur van de Stichting STEIM (Amsterdam) en huiscomponist van DAAD (Berlijn). Sinds 1997 is hij hoofdredacteur voor het tijdschrift Leonardo Music Journal en sinds 1999 is hij professor en afdelingshoofd van de faculteit Geluid aan de School of Art Institute in Chicago. De tweede editie van zijn boek 'Handmade Electronic Music - The Art of Hardware Hacking' verscheen bij Routledge in 2009. Collins heeft zowel opgetreden in CBGB’s (de eerste hardcore- en punkrock-club in New York) als in het Concertgebouw van Amsterdam. homepage van nic collins |
.jpg) |
|
.jpg) |
|
 |
Reinier van Houdt studeerde piano aan de Liszt Akademie in Boedapest en het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Tijdens zijn studie raakte hij gefascineerd door zaken die zich niet laten vastleggen in notatie: kleur en timing – het punt waar interpretatie en improvisatie samenkomen. Hij heeft zichzelf – door het combineren van scholen, stijlen en genres – een specifiek repertoire aangemeten wat steeds het resultaat was van een persoonlijke zoektocht. Deze zoektocht omvatte onder andere samenwerkingen met componisten, archiefonderzoek, 'componeren' en 'uitvoeren' van concertprogramma's en andere revolutionaire manieren om de klassieken te bestuderen. Van Houdt heeft samengewerkt met onder anderen Robert Ashley, Alvin Curran, Maria de Alvear, Charlemagne Palestine, Luc Ferrari, Yannis Kyriakides, John Cage, Francisco Lopez, Olivier Messiaen, theatergezelschap Hotel Modern en Leine & Roebana. Ook heeft hij grote projecten georganiseerd rond Kaikhosru Shapurji Sorabji, Erik Satie, Giacinto Scelsi, Jerry Hunt, Charles Ives, Cornelius Cardew en Alvin Lucier. Hij is tevens pianist bij het Ensemble MAE, het Ives Ensemble en het KNE-muziektheater. homepage van reinier van houdt |
.jpg) |
|
.jpg) |
|
.jpg) |
|
.jpg) |
|
 |
|
 |
photo: Eelco Borremans |
 |
photo: Eelco Borremans |
Alvin Lucier (1931)
Alvin Lucier is één van de pioniers en exponenten van de Amerikaanse experimentele muziek en een autoriteit op dat gebied. Hij is sinds 1970 als hoogleraar verbonden aan de Wesleyan Universiteit en was een van de vooraanstaande leden van de invloedrijke Sonic Arts Union (1966-1976). Hij trad op in Amerika, Europa en Japan en zijn werken zijn opgenomen door labels als Disques Montaigne, Nonesuch, en Lovely Music Records.
Lucier wordt gezien als centrale figuur van de Amerikaanse experimentele muziek die het traditionele notenschrift en niet conventionele middelen gelijkwaardig naast elkaar gebruikt. Ofschoon Lucier vanaf 1952 kamer- en orkestmuziek componeerde, wordt hij sinds zijn baanbrekende Music for Solo Performer uit 1965 vooral gezien als uniek geluidskunstenaar. Uniek onder meer omdat hij als enige dat wat de natuur uit zichzelf aan geluiden voort kan brengen, gebruikt als bronmateriaal voor zijn installaties en composities. In zijn werk onderzoekt Lucier de fysieke eigenschappen van natuurlijk geluid en de eigenschappen die kenmerkend zijn voor het observeren van ‘deeltjes die trillingen veroorzaken’, wat in normaal Nederlands wil zeggen: wat er allemaal gebeurt als geluid zich voordoet en al dan wel niet bewust door mensen wordt opgevangen. Alvin Lucier is een onderzoeker, een natuur-akoesticus; een componist en wetenschapper. Hij gebruikt elektronica om natuurlijke akoestische fenomenen hoorbaar te maken en zoekt naar wegen om de pure schoonheid van deze fenomenen zelf muziek te laten zijn. Lucier zet processen in gang die zowel van de uitvoerende musici als van het publiek de hoogste concentratie vergen. In sommige werken houdt dit in, dat een gespeelde compositie in real time wordt gemixt met geluiden uit de vrije natuur, zoals de melodieën die gezongen worden door de banden van voorbijrazend verkeer. De melodieën ook van uitgezonden signalen en hun weerkaatsingen.
Maar het werk van Lucier kan zo diepgravend en serieus niet zijn of het zit ook vol met humor, auditieve spot en ironie, zoals wanneer een Beatles tune weerklinkt uit de luidspreker van een piepkleine radio die in een als luidspreker fungerende theepot met deksel verstopt zit.
photo by Viola Rusche